Dziurawiec zwyczajny w uprawach ekologicznych
Dziurawiec zwyczajny jest to wieloletnia roślina zielarska należąca do rodziny dziurawcowatych (Hypericaceae), która jest uprawiana na całym świecie. Dawniej wierzono, że można produkować z niego talizmany chroniące przed czarami i złem. Najcenniejsze są liście i złotożółte kwiaty dziurawca - to w nich właśnie koncentrują się lecznicze substancje. Jak niesie legenda, najlepiej zbioru dokonywać w nocświętojańską (24 czerwca), ponoć wtedy właśnie moc dziurawca jest największa (z tego powodu zwie się go często zielem świętojańskim lub zielem św. Jana). Nazwa „dziurawiec” pochodzi od tego, że patrząc pod słońce na liściu widzimy jakby dziurki będące faktycznie zbiornikami olejku eterycznego. W Polsce należy do roślin pospolitych występujących na łąkach, miedzach, przy drogach i w lasach. Z kłącza wyrastają rozgałęzione w górnej części łodygi, które u dołu drewnieją. Część nadziemna rośliny przed zimą całkowicie obumiera, jednakże w warunkach polskich dziurawiec jest całkowicie mrozoodporny. Występując na łąkach obniża w znacznym stopniu jakość siana, a czerwony barwnik zawarty w kwiatach barwi mleko. Zaobserwowano również negatywny wpływ na ludzi i zwierzęta o jasnej karnacji skóry, u których zwiększa się wrażliwość na światło. Osiąga od 30-80 cm wysokości i tworzy wzniesione, rozgałęzione łodygi. Liście rosną naprzeciwlegle, są eliptyczne lub równowąskie. Kwiaty są żółte, zebrane w baldachogrona o delikatnym zapachu cytryny. Kwitnie od sierpnia do września, a owocem jest wielonasienna torebka, zawierająca czarne nasiona.
Wymagania glebowe
Dziurawiec nie jest rośliną wymagającą i do jego uprawy nadaje się większość gleb. Istotne jest aby były one dostatecznie wilgotne i przepuszczalne. Najbardziej odpowiednie są pola o dobrej strukturze i wolne od chwastów, w drugim lub trzecim roku po oborniku. Najlepiej rośnie na ciepłych, nasłonecznionych stanowiskach o wystawie południowej lub południowo-zachodniej o odczynie gleby lekko kwaśnym.
Przygotowanie gleby do siewu
Jesienne przygotowanie gleby do siewu polega na wykonaniu głębokiej orki przedsiewnej, po niej należy pozostawić grunt przez około 3-4 tygodnie. Po tym czasie, przed przystąpieniem do siewów należy bardzo dokładnie przeprowadzić zabiegi wyrównujące pole. Zaleca się zastosowanie brony lub włóki, a następnie zwałowanie ziemi wałem gładkim. Natomiast wiosenny wysiew nasion powinien rozpocząć się wyrównaniem gleby i wałowaniem.
Nawożenie
Obornik – 25 t/ha zastosowanego dwa, trzy lata przed założeniem plantacji,
P - 25 kg/ha czystego składnika zawartego w mączce fosforytowej,
K - 85 kg/ha czystego składnika w postaci zmielonego Karnalitu.
Siew
Zakładanie plantacji polega na siewie nasion bezpośrednio do gruntu jesienią lub wiosną. Najkorzystniejszym terminem wysiewu jest okres wczesno jesienny od połowy września do połowy października. Można również stosować siew późno jesienny ( październik/listopad) bezpośrednio przed nastaniem mrozów, wówczas wschody pojawią się na początku kwietnia. Przy siewie wczesno jesiennym możliwa jest jedynie uprawa po roślinach wcześnie schodzących z pola. Nasiona wysiewa się w rozstawie 30-40 cm, a na 1 ha wysiewa się 3-4 kg nasion.
Dziurawiec może być również rozmnażany wegetatywnie poprzez rozdzielenie starszych kęp późną jesienią lub też podział kłącza wiosną.
Zabiegi pielęgnacyjne
W początkowym okresie po siewie decydujące jest pierwsze pielenie ręcznie lub mechanicznie, później usuwa się chwasty tylko sporadycznie. W miarę potrzeby, w zależności od warunków glebowych i atmosferycznych, należy wzruszyć ziemię w międzyrzędziach.
Zbiór
Zbiory surowca wykonuje się ręcznie lub mechanicznie. Części nadziemne ścina się na
wysokości 15-20 cm w początkowej fazie kwitnienia roślin, zawsze w słoneczne suche dni w godzinach popołudniowych (wtedy rośliny zawierają najwięcej składników). W pierwszym roku uprawy przeprowadzamy jeden zbiór w połowie sierpnia, zaś w kolejnych latach przeprowadzamy zbiór dwukrotnie: pierwszy raz pod koniec czerwca i drugi raz w połowie sierpnia.
Suszenie
Suszenie zebranego materiału może być przeprowadzane w sposób konwencjonalny pod zadaszeniami lub też w suszarniach podłogowych w temperaturze do 60 °C. Zaleca się jednak stosowanie niższej temperatury (do 40 °C), aby nie tracić olejków eterycznych. Nie zaleca się suszenia na słońcu, gdyż prowadzi to do utraty cennych składników. Ponadto nie należy suszyć masy w pomieszczeniach gdzie czasowo przebywają ludzie, gdyż może to powodować bóle głowy i osłabienia.
Plon
W pierwszym roku pozyskiwania ziela średni plon wynosi około 1 tony. W kolejnych latach, kiedy rośliny są już dobrze rozrośnięte, możliwe jest uzyskanie około 3-4 ton ziela z ha. Pozyskanie nasion można przeprowadzić we własnym zakresie pod koniec września.
Zastosowanie
olej z dziurawca
- W kuchni - młode liście dziurawca, które mają lekko ostry smak, można dodawać do sałatek.
- W ogrodach - dziurawiec dobrze nadaje się do wielogatunkowych zestawień w ogródkach ziołowych. Może być również sadzony w różnych zestawieniach kolorystycznych, np. na rabatach bylinowych.
- W kosmetyce - jest składnikiem wielu kosmetyków naturalnych i preparatów pielęgnacyjnych do twarzy i ciała. Łagodzące właściwości dziurawca czynią z niego odpowiedni kosmetyk do pielęgnacji skóry wrażliwej i skłonnej do alergii.
- W medycynie - to jeden z wszechstronniej działających leków - roślinnych. Wyjątkowe właściwości zawdzięcza tzw. związkom czynnym do których należą:
- Flawonoidy - barwniki roślinne odpowiedzialne za intensywny kolor dziurawca (skupiają się przede wszystkim w liściach i kwiatach). Substancje te działają m.in. przeciwzapalnie, rozkurczowo i moczopędnie.
- Gorycze - wspomagają trawienie, pobudzając odruch wydzielania śliny i soków żołądkowych, a także pobudzając do pracy pęcherzyk żółciowy.
- Garbniki - wykazują działanie przeciwzapalne i ściągające.
- Olejek - nieoceniony w dolegliwościach trawiennych: podobnie jak gorycze pobudza wydzielanie śliny, soków żołądkowych i żółci, działa rozkurczowo i moczopędnie.
- Cholina - zmniejsza ryzyko kamicy żółciowej, chroni wątrobę, łagodzi objawy niestrawności a także poprawia pamięć.
- Kwasy wielofenolowe - w tym m. in. kwas kawowy, który wspomaga produkcję żółci, działa przeciwmiażdżycowo i przeciwzapalnie.
- Hipercyna - pomaga w leczeniu depresji i zaburzeniach snu, a także w przypadku trudno gojących się ran. Działanie nie pożądane to zwiększenie wrażliwości skóry (tak u ludzi, jak i u zwierząt) na słońce, co może skończyć się podrażnieniami lub nawet oparzeniem.
Warty uwagi jest też olej z dziurawca. Bazą do jego stworzenia są kwiaty. Zbiera się je pod koniec czerwca. Kolejnym etapem jest umieszczenie ich w dużym słoiku najlepiej z ciemnego szkła. Do kwiatów dolewa się oliwę z oliwek. Już po kilku dniach olej z dziurawca jest gotowy. Podobnie jak w przypadku zioła, olej sprawdza się w leczeniu różnych schorzeń. Stosowany, jako maść przyspiesza gojenie ran i rozgrzewa bolące stawy.
Mirosława Rogacz
Opracowano na podstawie:
- „Wielka Księga Ziół Bremnessa”-Lesley Bremness
- Uprawa ziół i możliwości ich wykorzystania – Adam Sadowski
- Encyklopedia internetowa- Wikipedia
- Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie - Mateusz E. Senderski
- Zdjęcia – internet wikipedia